ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΩΝ - ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΣΠΙΤΙ

 Φυσικοί παράγοντες, κυρίως όμως λόγοι προστασίας από εχθρικές επιδρομές, συνετέλεσαν ώστε τα περισσότερα χωριά της Κρήτης να κτιστούν αρχικά σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές (σε υψόμετρο 200-700 μ. περίπου), με εξαίρεση τα χωριά του οροπεδίου Λασιθίου και των Σφακίων, που βρίσκονται σε υψόμετρο μεγαλύτερο.

          Στην απλούστερη και παλαιότερη μορφή τους τα χωριάτικα σπίτια είναι μονώροφα και μονόχωρα. Στο εσωτερικό τους διατάσσονται χώροι, που χρησιμοποιούνται μαζί, ως τόπος διαμονής των ανθρώπων και ως αποθήκη και στάβλος (αχίρι) για τα ζώα. Σε εξελιγμένη μορφή δημιουργείται ο τύπος του σπιτιού με σοφά, ο οποίος είναι ένα ξύλινο (ή χτιστό) πατάρι, μικρού ύψους, στο βάθος του (συνήθως) στενόμακρου δωματίου και χρησιμοποιείται για τον ύπνο.

             Σε πιο εξελιγμένη μορφή το σπίτι κερδίζει σε ύψος και γίνεται διώροφο. Στο ισόγειο βρίσκεται η αποθήκη και ο στάβλος, ενώ το πάνω πάτωμα, ο οντάς, εκπληρώνει όλες τις βασικές ανάγκες της κατοικίας. Η επικοινωνία ισογείου και οντά γίνεται με εσωτερική ξύλινη σκάλα ή με εξωτερική λιθόχτιστη. Αργότερα ο στάβλος χτίζεται δίπλα και απομονώνεται από το άλλο σπίτι. Χτίζεται επίσης και το λεγόμενο παράσπιτο, προσθήκη στο κυρίως σπίτι, ως βοηθητικός χώρος. Απελευθερώνεται έτσι το ισόγειο και αποτελεί τον κύριο χώρο (πόρτεγο) του σπιτιού.

Η στέγη (στεγή) στο παραδοσιακό κρητικό σπίτι, όπως και στα περισσότερα αιγαιοπελαγίτικα νησιά, είναι κατά κανόνα επίπεδη και λέγεται δώμα. Για την κατασκευή του χρησιμοποιούνται κορμοί και κλάδοι αγριόξυλων, ακανόνιστης διατομής και διαφόρου μήκους, τελείως ακατέργαστοι πολλές φορές. Πάνω από τα  ξύλα (μισοδόκι, δοκάρια, φειαλώματα) τοποθετούνται θάμνοι ή καλάμια, που καλύπτονται στην συνέχεια με λεπτό στρώμα πηλού. Η εργασία αυτή, η οποία γίνεται με αλληλοβοήθεια, λέγεται ρόδωμα. Το πηλώδες στρώμα καλύπτεται με λεπίδα, ένα ειδικό αργιλικό χώμα, με το οποίο εξασφαλίζεται η στεγανότητα του δώματος και η θερμομόνωση του σπιτιού.

Ο όροφος που σχημάτιζαν, στα σπίτια που διέθεταν σάλα, χωριζόταν στη μέση με τοίχο και το ένα δωμάτιο - ο οντάς - είχε πρόσβαση από το εσωτερικό του σπιτιού με ξύλινη σκάλα, ενώ το άλλο δωμάτιο , η σάλα , είχε πρόσβαση με εξωτερική πέτρινη σκάλα. Η σάλα επικοινωνούσε με τον οντά με μεσόπορτα.  Συνήθως στον οντά κοιμότανε το ανδρόγυνο του σπιτιού. Το κρεβάτι του ζευγαριού ήτανε σιδερένιο και σπανιότερα ξύλινο, με στρώμα παραγεμισμένο με ξερόχορτα - συνήθως ανεβρίδες - ενώ τα μαξιλάρια τα γεμίζανε με ένα πιο μαλακό ξερόχορτο, το πλουμί. Πολλά κρεβάτια αποτελούνταν από δύο τρίποδα πάνω στα οποία έβαζαν τάβλες ενώ υπάρχουν ακόμα και κρεβάτια χτιστά με πέτρες.

Γιώργος ΣΤ²

Λάμπρος ΣΤ²

Κύριλλος ΣΤ²